Systasis 41 (2023)

TABLE OF CONTENTS

PAPERS

Sabira Hajdarević

Aristaenetus’ Collection: “Male” and “Female” Letters?(1-19)

The collection entitled Erotic Letters, attributed to Aristaenetus, was probably written in the 6th century AD. In concordance with the title of the Collection, the theme of all its 50 letters is erotica: the relationships between men and women of various statuses (maidens, married women, widows, slaves and hetairai) are depicted.

Since the senders, addressees and protagonists in the Collection are both male and female, it is important to investigate if the choice of the sex of the correspondents of any given letter impacts the a) formal characteristics of the letter, b) the plot depicted and especially c) the letter’s gender construction. While some letters depict men and women behaving in an expected manner, in some the usual gender roles are severely questioned or even inverted. Therefore, I intend to scrutinise the letters and examine if any of the sexes is more likely to send letters depicting relationships that question/invert the expected gender roles, e.g. the repeated (successful) female adulteries, the oversexualised wives, the objectification of men etc.

The final goal of my research is to investigate if Aristaenetus already had the particular formal characteristics, the plot and the gender construction of his letters in mind while he was choosing the correspondents’ sex or if their choice was a random one.

adobe acrobat pdf file 512 pdf

Марија Тодоровска

Потеклото на злото во светот: Приказната за паднатите чувари во неколку ранохристијански извори(20-40)

Во статијата се разгледува содржината и влијанието на приказната за чуварите како одметнати или паднати ангели од библиската (книга Битие 6), односно од псевдоепиграфската традиција (Етиопската книга на Енох, или 1 Енох, и Книгата на јубилеите) во делата на неколку ранохристијански автори. Обрнато е внимание на каузалната врска меѓу дејствата на ангелите (синовите божји; чуварите), како нарушување на (мета)физичкиот ред во светот, и по­теклото и пролиферацијата на злото во светот (преку прокреацијата на нена­ситни џинови и преку општата спирала на непосредуван хаос и деструкција), како и казната преку прочистувачко уништување на земјата (приказната за потопот), и, во одредени инстанции, казна за ангелите. Најпрво во кратки црти се наведени главните точки од приказната за ангелите/чуварите од Светото писмо, Книгата на јубилеите и, пошироко, од 1 Енох (имајќи предвид дека токму верзијата на Енох е најсилна инспирација кај ранохристијанските автори што се одбрани во оваа прилика). Потоа, употребата и интерпретацијата на при­казната се разгледани кај Јустин Маченик, како првиот автор што ја употребува приказната во апологетски, антипагански цели; преку неколкуте зачувани фрагменти од Папиј, кој обрнува внимание на сатаната како интенционален зол дејствител; и, особено, во Молбата за христијаните од Атенагора, кој има еклектички, развиен психолошко-филозофски пристап и различно сфаќање за потеклото на неволјите на земјата (отсуство на намера за трансгресија, но нужна промена на идентитетот на ангелите) и за импликациите врз човековата емоционална сфера. Главна нишка во различните верзии на приказната и нив­ната употреба е мешањето на онтолошките нивоа, што доведува до нарушување во убаво уредениот свет, што, пак, води до злото и страдањето на земјата.

adobe acrobat pdf file 512 pdf

Leon Cvitić

The Real Felix: The Archival Lives of Feliks Petančić(41-51)

The life of Feliks Petančić has been a matter of dispute for a long time now, with the basic issue arising from the fact that three different, though similar, names have been associated with one and the same person. Recently Dávid and Lakatos have argued that the three names – Felix Ragusinus, Felix Brutus, and Felix Petancius – had been mistakenly attributed to the same person and should rather be viewed as referring to three different people. This conclusion goes against the influential claims made originally by Petar Kolendić, the author of the most extensive study on the subject of Petančić’s life in Dubrovnik, first published in 1959. Building upon the information gathered by previous scholars, particularly by Kolendić, this article inconvertibly shows that the three different names found in the primary sources do indeed belong to the same person. By addressing the doubts expressed by Dávid and Lakatos and considering the manner in which they arose, the article argues the importance of original archival research in evaluating older scholarship.

adobe acrobat pdf file 512 pdf

Предраг Радосављевиќ и Ленче Бумбароска-Радосављевиќ

Обраќањата до боговите во Илијада и обраќањата до Бога во евангелијата според Матеј, Марко, Лука и Јован (структурна анализа)(52-85) 

Во текстот од Делата на светите апостоли, апостолот Павле во своето обраќање до Атињаните се повикува на „стихотворците“. Овој податок ни беше иницијален за да направиме споредба помеѓу обраќањата до боговите во епот Илијада и четирите евангелија во Новиот завет. Претпоставката е дека обраќањата до боговите во Илијада ја содржат основната почетна структура што може да се најде и во евангелијата на Новиот завет. Се разбира, не го занемаривме фактот дека било нужно структурата содржински да се при­способува на временската дистанца и на околностите во коишто молителот живеел и верувал. Анализата ја започнавме преку издвојување на обраќањата, одредување на нивната структура и преку издвојување на глаголите и спо­редување на нивната семантика и застапеност. Прашањата на кои овој труд се обиде да даде одговор се: Која е бројната застапеност на молитвените и разговорните обраќања во наведените дела?; Каква им е структурата?; Кои се глаголите со кои обраќањата се најавени или предочени?; Кои се глаголите во императив со кои молителот ја искажува својата потреба?; Дали постои структурна, терминолошка или содржинска разлика што би била непре­мостлив ѕид помеѓу обраќањата во двете дела што се раздвоени со временска дистанца и со припадноста на родот и културата (религијата)? Резултатите ги претставивме и табеларно со намера да бидат добра основа за понатамошна анализа и споредба со други дела.

adobe acrobat pdf file 512 pdf

REVIEWS

Даниела Тошева Николовска

Ut Pictura Latinum, Латински речник во слики со старогрчки, македонски, албански, турски и ромски паралели и примери (прв дел), приредувач Елена Џукеска, превод Слободан Танасковски, Бесарт Емини, Сејдо Јашаров, Маја Трајчев, илустрации Јана Јакимовска. ИД-Концепт консалтинг и дизајн, Скопје, 2022. ISSN 2955-2060 достапно на https://utpicturalatinum.wordpress.com/                  (86-88)

adobe acrobat pdf file 512 pdf

THEME: КЛАСИЧНАТА КУЛТУРА ДЕНЕС: ОД ТРАДИЦИЈА ДО РЕЦЕПЦИЈА

Фокусот на годинашниот темат Класичната култура денес: Од традиција до рецепција во рамките на меѓународното електронско научно списание Systasis 41 е насочен кон презентирањето на нови истражувања што имаат за цел да понудат увид во содржините, карактерот, обемот и интензитетот со кои класичната култура е присутна во современата култура денес.

Во контекст на првичната намера да се определи присуството на класичната култура во современите културни системи, произлезе и потребата да се нагласи суштествената промена на тежиштето на нејзиното проучување денес. Имено, во повеќе од две и пол илјадигодишното проучување на класичната култура доминираат проучувањата на нејзината традиција (лат. traditio). Од друга страна, во поновите истражувања е евидентно свртувањето на вниманието од проучувањето на нејзината традиција кон проучувањето на нејзиниот прием во современите културни системи. Оваа суштествена промена во проучувањето на класичната култура се однесува на проследувањето на процесите на нејзиното прифаќање, односно на процесите на нејзината рецепција (лат. receptio) како ново, богато и речиси непрегледно истражувачко поле во кое истражувачите од разни области го осмислуваат античкото минато низ призмата на своите специјализирани погледи.

Таков е случајот и со трудовите поместени во оваа збирка, која го должи своето настанување на онаа causa movens што Александар Прокопиев ја посочува во долгата, веќе милениумска инкарнација на книгата како вечен разговор меѓу хронологиите, идеите, значењата и симболите. Неговиот труд со наслов „Was Callimachus a postmodernist?“ ја согледува љубопитната аналогија на афинитети меѓу магот на јужноамериканската литература, Аргентинецот Борхес, и основачот на Школата на музите, хеленистичкиот поет Калимах, како аналогија меѓу александризмот сфатен како специфичен сегмент на класичната култура и постмодернизмот согледуван како водечка стилска, културна и епистемолошка парадигма на современата култура. Со проследување на инкарнацијата на мислата преку толкување на поетски фингираното обмислување на класични обрасци се зафаќа и Искра Тасевска Хаџи-Бошкова во трудот „Класичната традиција во поетската визија на Јован Котески“, осврнувајќи се кон творечката упатеност на поетот Котески во античките книжевни и културни теми и мотиви, кои обележуваат посебна фаза во неговото творештво. Во поглед на разнообразноста на медиумите низ кои антиката проговорува низ времето, збирката пред нас понудува трудови уште и од областа на сликарството, филмот, митологијата и лингвистиката. Трудот на Татјана Филиповска го согледува тематскиот трансфер на сцени од античката историја во делата на францускиот сликар револуционер Жак-Луј Давид. Жарко Иванов во трудот „Синеастичката преобразба на митот за Медеја во филмот на Пазолини“ се сосредоточува на дијалошкиот процес на филмската адаптација на античкиот мит и архаичното минато преку теориски разработки на оригиналната филмска естетика на режисерот и неговото сфаќање за филмот како пишан јазик на реалноста. Специфичната упатеност меѓу биологијата и науката манифестирана преку митот за Орфеј, онака како што во историски континуитет го претставува американско-британската теоретичарка Елизабет Сјуел, е тема со чие расветлување се зафаќа Сузана В. Спасовска во статијата „Митот за Орфеј меѓу поезијата и биологијата врз примерот на книгата Орфички глас од Елизабет Сјуел“. Светлана Кочовска-Стевовиќ во трудот „Фразеолошки изрази од латинскиот и од старогрчкиот јазик и нивни паралели во македонскиот јазик“ го анализира присуството на десет фразеолошки изрази од античката паремиска граѓа, од кои повеќето во македонскиот јазик имаат статус на поговорки, како на пример изразот Една ластовица не прави пролет присутен во „Зборникот на Миладиновци“ во обликот „Со една ластоица не идет лето“ како дословен превод на старогрчкиот израз Μία χελιδὼν ἔαρ οὐ ποιεῖ, потврден уште во Аристотеловиот спис „Никомахова етика“.

Со свесноста за древната мудрост дека со едно нешто не се завршува работата се навраќаме кон првичната идеја да го поставиме насловот „Класичната култура денес: Од традиција до рецепција“ како тема за размислување што имаше за цел да ја поттикне размената на стручни и научни сознанија и коментари за процесите на традиција и рецепција сфатени како основни патишта преку кои класичната култура се пренесува и се прифаќа во современите културни системи. Се надеваме дека реализацијата на оваа идеја ќе поттикне нови идни размислувања на зададената тема, кои на најдобар можен начин ќе го потврдат значењето на знаењето што го пренесува традицијата и кое го прифаќа современоста.

Дарин Ангеловски
 
Институт за македонска литература – Скопје, УКИМ
Гостин уредник на тематот

Aleksandar Prokopiev

Was Callimachus a postmodernist?(89-96)

At the beginning, we should present and highlight the causa movens to which this paper owes its creation. More generally, this was the long millennial incarna­tion of the book as an eternal conversation among chronologies, ideas, meanings and symbols. Having taken a closer look, this incarnation of thought posed the following question: What would happen if the Argentinian Borges assumed the patrician position of the Alexandrian Callimachus, who did not perceive literature as a fossil with all of its possibilities exhausted, but as challenging space of allego­ry. The answer to this question offered a curious analogy of affinities between the founder of the School of Muses and the Mage of Latin American literature, and then led to the brave question – Was Callimachus a true Postmodernist?

adobe acrobat pdf file 512 pdf

Искра Тасевска Хаџи-Бошкова

Класичната традиција во поетската визија на Јован Котески(97-110)

Текстот се занимава со поезијата на Јован Котески од гледна точка на не­говата творечка поврзаност со античките книжевни и културни теми и мотиви, кои обележуваат една посебна фаза од неговото творештво. Развивањето на неговата творечка мисла во таа насока значи повеќе од едноставно осврнување кон традицијата, во смисла на користење и ефективно пресоздавање на опре­делени антички мотиви и елементи. Во суштина, како што истакнува и Ефтим Клетников, тоа е потрага по нови поетски простори, кои не се само хронотоп на текстот туку и обид да се надминат границите што ги поставува животната стварност. Во тој контекст, не е случајно што неговиот интерес за класичната традиција се реактуализира во времето кога е затворен и изопштен, како чо­век на маргините, кој и поетски прозборува за тоа во едно подоцнежно време. Митолошкото во неговото творештво значи повеќе од навраќање кон изворот, бидејќи тоа нуди катарзично прочистување од егзистенцијалната драма на човекот, која нема крај. Во неговата визија, митот и, особено, хомеровската традиција ја потцртуваат важноста на перформативноста како суштински елемент на поезијата, која живее преку нестивнатите актуализации на ан­тичките теми и ликови. Тие добиваат една нова димензија на животност и на присутност, тие се нови во поинаквиот контекст, но истовремено потсетуваат на сето она што традицијата го инкорпорирала во нив. Оттука, митското и класичното стануваат своевидно својство на оваа поезија, како коегзистенција на различните времиња и простори што бесконечно се проникнуваат, но и критички се преосмислуваат.

          adobe acrobat pdf file 512 pdf

Татјана Филиповска

Неокласицизмот и политиката во сликите на Жак-Луј Давид(111-132)

Непосредно пред Француската буржоаска револуција (1789), за време на Револуцијата и по неа, францускиот сликар со јасно изразени политички ста­вови и потврдени револуционерни идеи, Жак-Луј Давид (Jacques-Louis David, 1748 – 1825), освен со активно учество во актуелните политички настани, нив ќе ги изрази мошне впечатливо и во еден дел од својата уметничка продукција. Класицизмот со долга стилска традиција во Франција, тој ќе го подигне на едно ново ниво, во склад со современите европски тенденции во уметноста, и притоа ќе го искористи неговиот етаблиран авторитет во новосоздадените услови. Тргајќи од веќе високо организираната културна суперструктура, тој и некои негови колеги ќе го артикулираат и ќе го употребат постојниот ликовен јазик како најадекватно средство со кое на револуцијата ќе ѝ се даде потребното значење и „тежината“ на универзалност.

Групата неокласицистички слики што настанале во ателјето на Давид во најтурбулентните години од француската понова историја, последните две децении на осумнаесеттиот век, прават тематски трансфер на сцени од античката историја со актуелните политички случувања. Основната антитеза во нив се препознава меѓу љубовта и републиката, поставувајќи ја љубовта кон блиските во конфликт со патриотизмот. Тоа му дава на класичниот и парадигматски мит можност да се „чита“ на современ начин, преку негово издигнување до ниво на критичките политички прашања и идеи.

adobe acrobat pdf file 512 pdf

Жарко Иванов

Синеастичката преобразба на митот за Медеја во филмот на Пазолини(133-145)

Митот за Медеја низ историјата доживува бројни рекреации и ре- интерпретации, започнувајќи од најпознатата, трагедијата на Еврипид, преку онаа на Сенека, и порецентните книжевни толкувања на митот во делата на Грилпарцер, Ануи, Алваро, Криста Волф. Пјер Паоло Пазолини е еден од првите режисери што го претставува митот за Медеја на филмското платно во истоимениот филм од 1969 г. со применување на неговата теоретски разра­ботена филмска естетика за „поетското кино“ и филмот како „пишан јазик на реалноста“, изразувајќи го преку овој кинематографски потфат својот однос кон митот и кон архаичното минато. Намерата на трудот е да ја проследи синеастичката трансформација на митот за Медеја во истоимениот игран филм на Пазолини.

adobe acrobat pdf file 512 pdf

Сузана В. Спасовска

Митот за Орфеј меѓу поезијата и биологијата врз примерот на книгата Орфички глас од Елизабет Суел(146-154)

Во студијата ќе стане збор за врските меѓу биологијата и поезијата што се манифестираат преку митот за Орфеј, онака како што тоа во историски континуитет ни го предочува американско-британската авторка Елизабет Сјуел во својата книга Орфички глас. Поточно, таа ни ги прикажува видовите мислење, онака како што тоа се изразува во концепцијата на клучни фило­зофски, поетски и научни имиња, почнувајќи од Бејкон, Шекспир, Милтон, Вико, преку Новалис, Еразмус, Дарвин, Гете, како и Вордсворт и Колриџ, до Маларме и Рилке. Авторката Сјуел прави периодизација во која ги сместува клучните фигури на дадена епоха според раслојувањето на самиот мит за Ор­феј. Имено, првиот период го именува како шекспиријански и бејконијански, кој се совпаѓа со првиот дел од митот каде што Орфеј ја практикува својата моќ врз карпите, дрвјата и животните; вториот период ја опфаќа гетеовската фаза и романтичарите, која се совпаѓа со појавата на Евридика во животот на Орфеј и неговото патување до љубовта и смртта и третиот период што се поврзува со Рилке, каде што се поставува финалната виша и мистериозна фигура, односно последниот дел од митот во кој отсечената пророчка глава на Орфеј е непобедлива дури и во својата деструкција, како и лирата што ја свири песната на Орфеј, сè додека не биде сместена меѓу ѕвездите. Целта на студијата е да се прикаже митот за Орфеј како мит за самиот себеси, во кој, според авторката Сјуел, митот се одразува како во сопствено огледало. Тоа е мит што има свој почеток во кој се изразува орфичката моќ врз природата, по­тоа се случува една кулминација во митот што се изразува во љубовта, односно во спарувањeто и расплодувањето онака како што се среќава во природата и на крајот, следува неговата завршница, односно распадот на биолошките организми и крајот на животниот циклус преку непрестајната преобразба. Во целиот овој процес и развој на митот, Сјуел ја согледува врската меѓу живиот организам на природата и биолошкото мислење како постлогичко или орфичко мислење.

adobe acrobat pdf file 512 pdf

Светлана Кочовска-Стевовиќ

Фразеолошки изрази од латинскиот и од старогрчкиот јазик и нивни паралели во македонскиот јазик(155-173)

Присуството на фразеолошки изрази со потекло од класичната антика не е феномен што останал незабележан во теоријата што се занимава со маке­донската фразеологија (Велковска 2002, 78–80; Велјановска 2006, 46–47). Сепак, меѓу примерите за фразеологизми од овој тип отсуствуваат фразеолошките изрази што се дословен превод на старогрчки и на латински фразеологизми. Во овој прилог во фокусот на нашиот интерес се десет фразеолошки изрази што потекнуваат од класичната антика: 1) Брза кучка слепи кучиња раѓа; 2) Волкот влакното го менува, ама ќудта не ја менува; 3) Големите риби ги јадат малите; 4) Една ластовица не прави пролет; 5) Каде што има чад, има и оган; 6) Кучето што лае не каса; 7) Налева/долева масло на огин/оган; 8) Не може по магарето, удира по самарот; 9) Носи/полни вода со решето; и 10) Од мува прави слон. Овие фразеолошки изрази од старогрчко и од латинско потекло му припаѓаат на меѓународниот слој од македонската фразеологија. Во македонскиот јазик влегле преку други јазици, веројатно преку новогрчкиот јазик и(ли) преку соседните словенски јазици. Повеќето од нив и во македонскиот јазик имаат статус на поговорки, исто како и во јазиците од коишто

adobe acrobat pdf file 512 pdf

JSN Epic template designed by JoomlaShine.com